Vijftig jaar: One Nation Underground

Vijftig jaar geleden verscheen de ultieme cultklassieker One Nation Underground van het raadselachtige Pearls Before Swine, het vehikel van de haast nog mysterieuzere Tom Rapp. Het album is opnieuw uitgebracht in de originele mono mix.

Het was 1967. Tussen het geweld van Beatles, Stones, Dylan, Hendrix, Doors en Cohen viel een op klein label uitgebracht One Nation Underground nauwelijks op. Toch werden er in de loop de jaren een kleine tweehonderdduizend exemplaren van verkocht, want vooral in studentenkringen viel de mix van poëzie en gekkigheid, van psychedica en pop in vruchtbare aarde. Platen die via via hun weg vinden naar de draaitafels, dat zijn de pareltjes. De hoes, een fragment uit het schilderij De Tuin Der Lusten van Jeroen Bosch, droeg indertijd zeker bij tot de populariteit. De belangstelling van Bosch kende in die jaren een opleving door een grote overzichtstentoonstelling. Hoes en muziek vallen trouwens prachtig samen.

Het is niet dat zo dat One Nation Underground niet eerder is heruitgegeven, maar niet eerder met zo veel liefde. Richard Alderson, indertijd betrokken bij de opnamen, zag toe op de remastering. Hij vond dat de originele mono mix het meest recht deed aan het album en met nog wat restauratiewerkzaamheden klinkt het allemaal fris en indringend. De uitgave is voorzien van liner notes door Tom Rapp zelf die – na decennialang een betrekkelijk anoniem bestaan te hebben geleid – zich begin deze eeuw weer liet gelden als muzikant en hoeder van zijn oeuvre.

Voor de gelegenheid hebben een fragment van een verhaal over Tom Rapp uit het Heaven-archief gehaald. Het verscheen in het magazine van maart/april 2007.

Tom Rapp een muzikaal genie noemen gaat misschien te ver. Een fenomeen is hij wel. Je komt bij hem uit als je Donovan kruist met Bob Dylan en John Lennon met Elly & Rikkert en Syd Barrett. Dat dekt zo’n beetje het hele universum van de psychedelische folk eind jaren zestig, begin jaren zeventig. Zijn muziek verscheen onder de noemer Pearls Before Swine, een uiterst goed gekozen naam. Pearls Before Swine maakte acht albums, die door slechts een handjevol liefhebbers werden gekocht. Dat is niet helemaal waar, van het debuut One Nation Underground gingen in de loop de jaren meer dan 100.000 exemplaren over de toonbank. Die plaat wordt in het boek Vinylfanaten van Robert Haagsma door verzamelaar Willem Venema geschaard onder zijn tien dierbaarste albums. Venema – decennialang concertorganisator bij Mojo en sinds enkele jaren aan het hoofd van Double V – heeft een ­collectie van meer dan 15.000 elpees.

The Use Of Ashes

Ik maakte kennis met Pearls Before Swine in 1971. Ik zat nog op de middelbare school en ging met enige regelmaat op bezoek bij mijn studerende broer in Nijmegen. Hij raakte niet uitgepraat over het album The Use Of Ashes. Nu zeg je: ‘Brand hem even’, maar in die tijd moest het cassettebandje nog worden uitgevonden. De titel kwam op mijn lijstje ‘aan te schaffen’ terecht, en is daar tot ongeveer een jaar geleden niet vanaf gekomen. In mijn dorp hadden ze nooit gehoord van Pearls Before Swine, en het nabij gelegen Tilburg moest nog op kaart worden gezet als rockstad 013. Pas in mijn eigen studententijd pakte ik de queeste op. Nou ja queeste, met mijn beperkte budget had een moeilijk vindbaar album van een tamelijk obscuur gezelschap niet de hoogste prioriteit. Geregeld kwam ik elpees van Pearls Before Swine in de platenbakken tegen, maar nooit The Use Of Ashes. Of die andere platen ook de moeite waard waren? Ik stond vaak in dubio. Uiteindelijk kocht ik Stardancer, een album dat Tom Rapp onder eigen naam had uitbracht. Ik vond het prachtig, vooral het door merg en been gaande protestlied Fourth Day Of July. All across America a line ten miles long / The dead children all coming home / From the land of Vietnam [...] And every year upon that day if a hundred years go by / It rains upon America / On the fourth day of july. Het nummer klinkt als een bezwering, niet in de laatste plaats door Rapp’s wat lispelende zang.

Ook prachtig was het titelnummer, in muziek gestolde melancholie over zijn sterrendansende vader. When my father went to space / I woke up one morning and he was gone / I would lie out in the yard / And try to see a falling star / Something to wish upon.

Tijdmachine

Eigenlijk was ik The Use Of Ashes een beetje uit het oog verloren tot ik een jaar geleden surfend op internet de heruitgave Jewels Were The Stars op het spoor kwam. Een box met de vier albums die Pearls Before Swine indertijd via Reprise uitbracht, waaronder The Use Of Ashes. Prachtig gedocumenteerd. Vorig jaar zijn ook de eerste twee albums One Nation Underground en Balaklava opnieuw uitgebracht op cd, zodat ik nu het complete oeuvre van Tom Rapp in huis heb.

Wat me het meest frappeert is dat zijn muziek me als een soort perfecte tijdmachine terugbrengt naar de jaren zestig en zeventig. Naar alles wat die jaren voor mij kenmerkte: optimisme, hoop, rebellie, avontuur, liefde, idealisme. De muziek is minder tijdloos dan die van The Beatles en Bob Dylan, die is losgezongen van de jaren waarin ze is gemaakt. Maar Rapp’s muziek is ook niet gevangen in de tijd ­– wordt niet onderuitgehaald door een gebrekkige techniek of, erger nog, tenenkrommende uitingen van tijdgeest, zoals ongelooflijke naïviteit of breideloos revolutionair bewustzijn. Rapp’s muziek houdt precies het midden tussen tijdloos en tijdgeest.